يكي از دغدغه‌هاي هميشگي مديران واحدهاي بهره‌بردار صنايع بالادستي نفت، اتخاذ تصميمات هوشمندانه و سريع براي انتخاب بهترين راه جهت افزایش تولید یا مقابله با كاهش توليد است. از اين رو، توليد نرم‌افزارهايي كه بتوانند به نحوي تسهيل‌گر تصميمات مديريتي باشد و روند تصميم‌گيري را با پيشنهاد بهينه‌ترين و كوتاه‌ترين راه حل‌هاي ممكن شتاب بخشند، همواره مد نظر پژوهشگران بوده است.
پژوهشگران پرديس بالادستي پژوهشگاه صنعت نفت به تازگي موفق به توليد نرم‌افزاري با نام «مديريت چاه پارس» شده‌اند كه مي‌تواند با بهره‌گيري از روش‌هاي تصميم‌گيري چندمعياره، بهترين راه حل‌ها را براي تسهيل تصميم‌گيري در استفاده از روش‌هاي افزايش توليد چاه‌محور پيشنهاد دهد.
نرم‌افزار مديريت چاه پارس كه اخيرا توسط شوراي عالي انفورماتيك كشور به تاييد رسيده است، مديران را قادر مي‌سازد تا در مواردي كه بودجه یا امکانات محدودي در مقابل نیاز‌هاي زیاد وجود داشته باشد - مثلا امكان خريد دو پمپ براي يك‌صد چاه ميسر است- به آساني با اولويت‌بندي راه‌حل‌ها بر اساس جديد‌ترين معيارهاي علمي و انتخاب چاه‌هاي هدف در كم‌ترين زمان ممكن، بهترين تصميم را براي جبران كاهش توليد اتخاذ كنند.
تجارب نشان مي‌دهد، در حال حاضر هيچ مكانيسم مشخصي در مجموعه‌هاي نفتي براي اولويت‌بندي چاه‌هايي كه با افت توليد روبه‌رو هستند وجود ندارد و اتخاذ تصميمات مديريتي با حضور كارشناسان و برگزاري جلسات متعدد و بعضا طولاني براي انتخاب چاه هدف انجام مي‌شود، اما اكنون با طراحي اين نرم‌افزار، روند تصميم‌گيري مديران آسان‌تر و سريع‌تر خواهد بود.
خاستگاه و فكر اصلي توليد اين نرم‌افزار به زماني بر مي‌گردد كه ميادين ايران با افت توليد قابل توجهي روبه‌رو شدند، لذا به صورت غيررسمي از پژوهشگاه صنعت نفت خواسته شد تا راه‌كار سريعي را جهت حل اين مشكل ارايه دهد.
مهندس مطهري، رييس پژوهشكده مطالعات مخزن و از جمله كارشناسان باتجربه و فعال پژوهشگاه در زمينه افزايش توليد چاه‌محور راهبري، اين موضوع را بر عهده گرفت.
بر اساس مطالعات انجام‌شده، مشخص شد كه مشكلات ميادين نفتي را كه منجر به كاهش توليد مي‌شوند مي‌توان به سه دسته عمده تقسيم كرد: دسته اول، مشكلات مخزن، دسته دوم، مشكلات مربوط به تاسيسات سطح‌الارضي و در آخر، مشكلات مربوط به چاه.
براي رفع مشكلات مخزن و جبران كاهش فشار، مي‌توان از روش‌هايي مانند مدل‌سازي و شبيه‌سازي مخزن بهره گرفت كه زمان لازم براي كسب نتيجه مطلوب، سه تا پنج سال است.
در مورد تاسيسات سطح‌الارضي، در برخي موارد مي‌توان با انجام تغييراتي بر روي اين تاسيسات بدون اصلاح چاه و مخزن، افزايش توليد را محقق كرد كه مطالعه و تصحيح تاسيسات يادشده نيز به زماني بين دو تا سه سال نياز دارد.
اما افزايش توليد بر اساس روش‌هاي چاه‌محور - كه به معناي هر اقدامي است كه روي چاه انجام و منجر به حل مشكل كنوني و افزايش توليد آن مي‌شود – به شش ماه تا يك سال زمان نياز دارد.
نرم‌افزار مديريت چاه پارس كه براي نخستين بار با اين ويژگي‌ها در ايران و در پژوهشگاه صنعت نفت توسعه مي‌يابد، مي‌تواند ياري‌گر مديران صنعت نفت در تصميم‌گيري براي جبران كاهش افت توليد با استفاده از روش‌هاي چاه‌محور باشد.
استفاده از روش‌هاي تصميم‌گيري چندمعياره، مبناي اصلي در طراحي اين نرم‌افزار است كه به منظور انتخاب مناسب‌ترين راه رفع مشكل چاه از ميان چند راه حل به كار مي‌رود. از آن‌جا كه روش‌هاي تصميم‌گيري چندمعياره نيازمند كسب نظر خبرگان است، براي تهيه اين نرم‌افزار سعي شده است تا علاوه بر بررسي مطالعات جهاني، نظرات كارشناسان شركت‌هاي تابعه شركت ملي نفت ايران نيز لحاظ شود.
تصميم‌گيري توسط نرم‌افزار در دو فاز انجام مي‌شود، بدين صورت كه نرم‌افزار در فاز اول بر اساس مشكلي كه چاه دارد، راه حل‌هاي رفع آن را اولويت‌بندي مي‌كند.
در فاز دوم، به عنوان مثال يك‌صد چاه از ميادين مختلف يا مشابه كه داراي مشكل هستند و خروجي فاز اول براي آن‌ها راه حل مشابهي بوده (مثلا پمپ)، اولويت‌بندي مي‌شود.
طراحي نرم‌افزار به گونه‌اي است كه مشكلات مرسوم چاه مانند توليد شن، آب و گاز، فرازآوري، توليد آسفالتين و رسوب اسكيل در آن طبقه‌بندي شده‌اند، بنابراين كاربر با توجه به داده‌هاي ورودي يعني اطلاعات چاه، مي‌تواند راه حل‌هاي اولويت‌دار را براي رفع برخي از مشكلات چاه در خروجي نرم‌افزار مشاهده كند.
بخش ديگر در تكميل نرم‌افزار مديريت چاه پارس كه در چشم‌انداز آتي پرديس بالادستي پژوهشگاه ترسيم شده، افزودن مدول بهينه‌سازي سبد پروژه است. براي مثال، در شرايطي كه براي ده چاه مشكل‌دار، راه‌حل‌هايي مثل به‌كارگيري پمپ، اسيدكاري و لايه شكافي پيشنهاد مي‌شود، نرم‌افزار بتواند با اتصال به نرمافزارهاي تجاري ديگر، اين راه حل‌ها را شبيه‌سازي كرده و مواردي را كه از لحاظ اقتصادي، سود‌آوري بيش‌تري دارند مشخص كند. در اين صورت، در سبد نهايي پروژه‌ها مي‌توان تلفيقي از راه حل‌هاي به‌كارگيري پمپ و لايه شكافي را پيشنهاد كرد. اين‌گونه منابع به صورت بهينه تخصيص مي‌يابد و به لحاظ اقتصادي نيز مقرون‌به‌صرفه خواهد بود.
يكي از خروجي‌هاي فرعي توسعه اين نرم‌افزار، كشف خلاء دانشي كشور در برخي از حوزه‌ها مثل روش‌هاي مختلف جلوگيري از توليد آب و شن بود كه در جريان مصاحبه‌ها، اين مسئله دريافته شد. پيشنهاد مي‌شود دانشگاه‌ها و محيط‌هاي پژوهشي، اهتمام لازم براي رفع اين موضوع را مدنظر داشته باشند.
با توجه به ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد ديده‌شده در چشم‌انداز، اگر نرم‌افزار مديريت چاه پارس با حمايت‌هاي مالي و دانشي مورد نياز، توانمند‌تر و كامل‌تر شود، نسل جديدي از نرمافزارهاي مديريت چاه به دنيا معرفي مي‌شود، نرم‌افزاري كه تصميم‌گيري براي استفاده از روش‌هاي افزايش توليد چاه‌محور را تسهيل مي‌كند. لازم به ذكر است، هم‌اكنون ويرايش دوم اين نرم‌افزار طي يك قرارداد و با نظارت كارشناسان مديريت نظارت بر توليد در حال توسعه است. با اتمام ويرايش دوم، پژوهشگاه صنعت نفت آمادگي خواهد داشت تا اين نرم‌افزار در شركت‌هاي مختلف نفتي به كارگرفته شود.
